«زيارت از ريشه ي زَور است. اصل اين واژه به معناي ميل و عدول از چيزي است. زائر را از آن جهت زائر مي گويند كه وقتي به زيارت تو مي آيد از غير تو عدول مي كند و رو بر مي گرداند.
زائر حقيقي از غير مزور (زيارت شده) جدا گشته و به سوي او رو مي آورد؛ اين جدا شدن تنها نبايد ظاهري و مادي باشد بدين معنا كه فقط از محيط زندگي خود جدا شده، به سوي محبوب حركت كنيم؛ بلكه بايد قلب را از ماسواي مزور، جدا كرده و از هر چه دوست ندارد رو بر گردانده، به سوي او رو كنيم.
اصل زيارت، توجه به مقام مزور، تأمل در متن زيارت نامه و تلاش در تهذيب و تزكيه نفس، مي تواند در ايجاد سنخيت و تتميم و تكميل آن كمك كند.» (1)
رفتن به مشاهد مشرفه از جمله حرم شريف رضوي، از توفيقاتي است كه خداوند به شما دوست عزيز عنايت كرده است؛ منتهي بايد توجه داشت كه زائر، در طول زندگي با پرهيز از آنچه كه موجب ناخشنودي مزور است اجتناب و به آنچه مايه ي رضايت اوست عمل كند.
لازمه ي اين حالت اين است كه وقتي انسان به زيارت يكي از ائمه ي اطهار (عليهم السلام) مي رود، به خود تلقين كند و باور داشته باشد كه آن امام معصوم، زنده، حي و ناظر بر اعمال تك تك زائران است و مهمترين نكته اينكه او از درون وجود ما آگاه است و بر همه ي زواياي وجودي ما احاطه داشته، آنرا مي بينند.
زيارت، يعني در مقابل آينه قرار گرفتن و عيبهاي خويش را جستجو كردن و خود را همچون آينه شفاف و زلال كردن.
زيارت به معناي تجليل و تكريم مزور، بخاطر داشتن صفات و كمالات عالي و قصد همرنگ و هم سنخ شدن با آن وجود نوراني است.
كسب معرفت و شناخت نسبت به امام، از جمله نكات مهمي است كه مي بايست در زيارت رعايت شود.
اين معرفت به دو صورت حاصل مي شود:
1– اينكه نسبت به مقام و منزلت امام شناخت پيدا كنيم. بدانيم كه او واسطه ي فيض است؛ در همه ي زواياي زندگي ما حضور دارد و خليفه ي الهي است و... لذا بهترين زيارت نامه اي كه اين شناخت را در حد اعلي به ما ميدهد، زيارت جامعه ي كبيره است.
برخي از بزرگان بر خود واجب كرده بودند، هر شب زيارت جامعه ي كبيره را بخوانند. البته خواندن با توجه و دقت به مضامين زيارت نامه، بهره و ثمره ي مثبت ميدهد.
2– حركت قدم به قدم در پشت سر امام و الگو قرار دادن امام، نسبت به تمامي حركات و سكنات زندگي؛ نه جلوتر از آنها حركت كنيم، كه در اين صورت گمراهيم؛ نه از آنها عقب بمانيم تا گرگها ي هوا و هوس، پاره پاره مان كنند؛ بلكه قدم به قدم پشت سر آنها حركت كنيم؛ «فالراغب عنكم مارق و اللازم لكم لاحق و المقصر في حقكم زاهق» (2)
به فرموده ي بزرگان: «چنين آگاهي و معرفت به مقام و منزلت امام مي تواند زمينه ي اطاعت و تسليم در مقابل اوامر و نواهي مزور، را – كه همان فرمان خداست – فراهم كند. امام صادق (عليه السلام) از فضيلت زيارت عارفانه ي امام رضا (عليه السلام) سخن گفت. حمزة بن حمران پرسيد: قربانت گردم منظور از معرفت حق او چيست؟ فرمود: اين كه بداند او واجب الا طاعة، غريب و شهيد است [و براي تبليغ دين، هدايت مردم و پايداري و استقامت در راه حق غريبانه به شهادت رسيده است.] … » (3)
وقتي ما با يقين و معرفت به «واجب الاطاعه بودن امام»، او را زيارت كنيم، بنابراين از دستوراتش اطاعت و از نواهي او دوري و اجتناب مي كنيم.
لذا زائر با معرفت، پس از زيارت، به عهد و ميثاقهايي كه با امامش بسته، عمل مي كند و بدين ترتيب گام به گام به او نزديك مي شود؛ چرا كه مي داند امام به گردن او حقوقي دارد.
امام علي (عليه السلام) مي فرمايند: «واما حقي عليكم فالوفاء بالبيعة و النصيحة في المشهد و المغيب و الاجابة حين ادعوكم و الطاعة حين آمركم. حقي كه من بر شما دارم اين است كه:1– به بيعتي كه با من بستيد وفادار باشيد. 2– در نهان و آشكار ناصح من باشيد. 3– هنگامي كه شما را فرا خواندم اجابت كنيد. 4– وقتي شما را به كاري دستور دادم، فرمان ببريد.» (4)
آداب زيارت:
عالم بزرگ شيخ بهايى، جامع‏ترين شيوه ورود به حرم مقدس را ارائه كرده است و به 21 نكته براى زيارت اشاره دارد:
1. پيش از دخول به روضه، غسل كند.
2. تا داخل شدن با طهارت باشد.
3. جامه نو پاك پوشد و بر در مشهد بايستد و دعاى منقول بخواند و اذن دخول بطلبد پس اگر در آن حال او را رقّت بهم رسد داخل شود و الاّ انتظار بكشد كه هر گاه رقّت بهم رسد داخل شود.
4. با خضوع و خشوع داخل شود و در حين دخول پاى راست را مقدّم دارد و در وقت بيرون آمدن پاى چپ را.
5. خود را به ضريح بچسباند. بعضى توهّم كرده‏اند كه دور ايستادن بهتر است و اين غلط است چه در احاديث وارد شده كه بر ضريح تكيه بايد كرد و بوسيدن ضريح جايز است و در بوسيدن آستان ها حديثى وارد نشده و بعضى از مجتهدين اماميّه برآنند كه جايز است.
6. زيارت را رو به ضريح مطهر بخواند.
7. زيارت به طريق منقول بنمايد، و قول السّلام عليك كافيست و بعضى از مجتهدين حاضر شدن در آنجا را كافى مى‏دانند.
8. جانب راست روى خود را بر ضريح بنهد و در وقت فارغ شدن از زيارت دعا كند.
9. جانب چپ روى خود را بر ضريح بنهد و از خداى تعالى بحقّ او و بحقّ صاحب قبر سؤال و درخواست كند كه او را از اهل بهشت بگرداند به شفاعت صاحب قبر و در دعا كردن و الحاح نمودن مبالغه كند.
10. بر سر بالين (بالاى سر) آيد و رو به قبله نموده و دعا كند.
11. بعد از زيارت، دو ركعت نماز زيارت بخواند و اگر زيارت حضرت رسول صلّى اللَّه عليه و آله باشد سنت است كه نماز زيارت را در ميان منبر آن حضرت و قبر او گذارد و اگر زيارت حضرات ائمّه معصومين عليهم السّلام باشد در بالين سر بايد گذارد و در اين نماز رخصت از ائمّه عليهم السّلام وارد شده كه رو به قبر مى‏توان كرد اگر چه مستلزم پشت بقبله كردن باشد امّا اگر چنان كند كه رو به ضريح كند و پشت بقبله نكند (1) بهتر است.
12. بعد از نماز زيارت دعاى منقول بخواند و آن چه به خاطرش رسد از امور دين و دنيا طلب نمايد و دعا براى جميع خلايق نمودن بهتر است چه آن به اجابت نزديكتر است.
13. در آن مكان تلاوت قرآن بنمايد و ثواب آن را به صاحب ضريح هديه كند چه نفع آن باز به او مى‏رسد و سبب تعظيم صاحب قبر است.
14. در جميع احوال و به حسب استطاعت ، احضار قلب داشته باشد، و از جميع گناهان توبه كند.
15. بر خدمتكاران، نگاهبانان و محتاجان آن مقام، تصدّق نمايد، چه ثواب تصدّق در آن مقام مضاعف مى‏شود.
16. خدمتكاران، نگاهبانان و محتاجان آن مقام را تعظيم نمايد، چه فى الحقيقه تعظيم ايشان تعظيم صاحب قبر است.
17. هر گاه از زيارت برگردد، تا در آن شهر است باز به زيارت رود.
18. آن كه هر گاه رفتن او نزديك آيد، وداع به دعاى منقول كند.
19. از خداى تعالى، عود و بازگشت بدان مقام را سؤال كند.
20. در وقت بيرون آمدن از آن مقام، روى به ضريح كرده، پس پس و عقب عقب بيرون آيد.
21. زود از آن مقام بيرون رود، چه حرمت و تعظيم در آن بيشتر است و اشتياق باز آمدن زودتر بهم مى‏رسد.(1)
بعد از بازگشت نيز بايد با امامي كه او را زيارت كرده ايد عهد و پيمان ببنديد كه هرگز سراغ گناه نرويد و واجبات خود را به موقع و با كيفيتي عالي به جا بياوريد. هر روز صبح كه از خواب بيدار مي شويد تجديد پيمان كرده ودر طول روز مراقب اعمال خود باشيد و نهايتا شب موقع خواب يا زودتر از آن از خود حساب بكشيد. اگر توانسته بوديد عهدي كه با امام بسته بوديد به آن پايبند باشيد خدا را شكر كرده و خود را تشويق كنيد ولي اگر خدايي ناكرده عهد خود را شكسته بوديد استغفار كرده و خود را تنبيه كنيد.

دوست عزيز
اميدوارم زيارتي توأم با معرفت، داشته باشي و در هر حالي آن ذوات نوراني را الگوي خويش قرار دهي.
ما را نيز از دعاي خيرتان فراموش نكنيد.
پيروز باشي.
-------------------------------
(1) علامه جوادي آملي / ادب فناي مقربان / ج 1 / ص 23
(2) زيارت جامعه كبيره
(3) علامه جوادي آملي / فناي مقربان / ج 1 / ص 47
(4) نهج البلاغه / خطبه ي 34 بند 9 و 10